Je gelooft je ogen niet als eigenaresse Mario de deur van het voormalige café opent. De oorspronkelijke gelagkamer is nog bijna helemaal intact. De afbeeldingen van verschillende soorten paarden hangen nog aan de muur en symboliseren de band tussen de vroegere eigenaars en deze fraai gevormde viervoeters. Vanaf de foto aan de zijkant van het schap waakt grootmoeder Mariemeuje over het café alsof het al die tientallen jaren nog steeds in functie is. Bij de voordeur hangt ook nog gewoon het bekende bord met de naam. De tamelijk verroeste fietsenstalling staat er nog. Kortom, café Van Otten in Markvelde zou zo weer open kunnen. Mario glimlacht. ‘Dat gaan we niet doen’, zegt ze resoluut.
(foto: café Van Otten anno 2020) 

CAFÉ, PAARDENHANDEL, KRUIDENIERS- EN TABAKSZAAK, RUND- EN PLUIMVEE

1947. Gerhard poseert met een groep paarden die hij gaat uitvoeren naar Duitsland 

Op de tafel in de woonkeuken van gastvrouw Mario staat een doos met foto’s, artikelen, bidprentjes en andere documentjes. Het geeft bij elkaar een mooi beeld van het leven van de familie Van Otten. Portretfoto’s van Bernard senior (1866-1941) en zijn vrouw Marie (1869-1949) en van Bernards ouders Bernard en Janna. De naam Bernard komt veelvuldig voor in de stamboom van de Van Ottens. Beide vrouwen dragen (vanzelfsprekend) een knipmuts. De oude Bernard, die uit Enter afkomstig was, heeft een fraaie baard. De bekende fotograaf Kluivers uit Neede werd in de vorige eeuw tot in de verre omtrek vaak opgeroepen om mensen op de foto te zetten. Zo ook bij Van Otten. Het was de tijd dat nog bijna niemand in het bezit was van een fototoestel. Er zit zelfs een mapje foto’s uit 1949 bij van de opgebaarde Marie. Verder foto’s van het bedrijf. Op sommige poseren Bernard of zijn zonen Gerhard en Bernard junior met paarden die ze hadden gekocht of wilden verkopen. Enkele vergunningen van de Kamer van Koophandel zitten erin om tabak te mogen verhandelen of kruidenierswaren.

HUWELIJKSBOEKJE
Het huwelijksboekje van Bernard en Marie zit ook in de doos en geeft ons een inkijkje in de nogal droevige geschiedenis van hun gezin. In zwierige letters heeft de ambtenaar van de toenmalige gemeente Diepenheim hun namen erin gezet. Zie letters als de J, B en G, dat is bijna kunst. De ambtenaar moet op zeker een cursus kalligrafie gevolgd hebben. Op 21 april 1894 werd het huwelijk voltrokken. Vermeld wordt ook dat vier dagen later in de Petrus- en Pauluskerk van de parochie Wegdam het kerkelijk huwelijk werd gesloten. De bruid - Maria Arendina Fluttert – was afkomstig van de bekende Flutters-familie op de Brummelhuizerbrink in de gemeente Haaksbergen tussen Hengevelde en Beckum. Haar ouders heetten Gerades Fluttert en Christina Ottenschot, zo staat te lezen in het trouwboekje.

Twee pagina's uit het trouwboekje van Bernard en Mariemeuje
 
ONHEIL
Op het huwelijk van Bernard en Marie rustte geen zegen, dat is duidelijk. Het overzicht van de elf kinderen die Bernard en Marie krijgen, geeft een triest, verdrietig beeld. Op 12 maart 1895, nog geen jaar na de bruiloft, wordt Johannes Bernardus geboren. Het zoontje overlijdt echter op 18 mei. Bernardus Johannes volgt een klein jaar na zijn overleden broertje, maar overlijdt 5 dagen later. Het derde kind meldt zich weer na een klein jaar, hij heet weer Johannes Bernardus, maar ook hij overlijdt. Uit de overlevering zijn geruchten doorgesijpeld dat de kinderen met lichamelijke beperkingen op de wereld kwamen.

Dan gaan er twee jaar voorbij als Bernard geboren wordt op 9 januari 1899. Hij redt het wel evenals Hanna en Gerhard, maar dan volgen Jan en Christina die beiden maar korte tijd leven.
Achtereenvolgens Dieka en Dina komen daarna ook enigszins gehandicapt ter wereld, maar groeien wel normaal op en dan op 22 maart 1910 volgt het elfde kind, zoontje Hendrik die echter enkele maanden later ook weer overlijdt. Kortom Bernard en Marie hebben mee moeten maken dat liefst zes van de elf kinderen maar korte tijd hebben geleefd. Hoe hebben ze dat bijna ongelooflijke onheil kunnen verwerken?
We gaan door met het uitpluizen van de doos en komen bidprentjes tegen, herinneringskaartjes aan priesterfeesten van buurman Gerhard ten Hagen, krantenknipsels, een foto van pastoor Kormelink en tot slot een bewijs dat Maria Dina Fluttert lid is geworden van de Broederschap der gedurige aanbidding van het Allerheiligste Sacrament op Maria Hemelvaartsdag 1890. 

BAAK
De doos is van Ans Baak-Nijhof en haar dochter Mario Dreijerink-Baak, de huidige bewoonster van het Markveldse domein. Ze hebben deze interessante, historische familiespullen bewaard, want Mario en vooral Ans hebben de Van Ottens goed gekend.
Dat zit zo:
De uit Oele afkomstige Ans trouwde in 1966 met Markveldenaar Jan Baak van erve Brummelman aan de Steenmorsweg. Hij was de oudste in een gezin van vijf. Niet ver daar vandaan woonde bij de driesprong Markveldseweg/Deldensestraat Grada van Otten-Baak, een tante van Jan, met haar man Bernard van Otten, die afkomstig is van het anderhalve kilometer verderop gelegen café annex paardenhandel waar dit artikel over gaat. Bernard is zoals reeds gezegd geboren in 1899, als vierde kind van zijn vader Bernard en moeder Marie, maar hij was de oudste die daadwerkelijk opgroeide. Hij trouwde kort voor de Tweede Wereldoorlog met Grada Baak. Hij had toen in zijn jongere jaren al drie jaar in Canada gewoond. Hij is daar destijds zonder iets tegen zijn vader en moeder en broer en zussen te zeggen, naar toe gegaan. ‘Waarschijnlijk hebben ze ruzie gehad’, zegt Ans.
Toen hij terugkwam, kreeg hij verkering met Grada. Toen ze getrouwd waren, hebben ze eerst een jaar of drie bij zijn broer en drie zussen Van Otten ingewoond. Maar vooral Grada kon er niet wennen. Haar schoonmoeder Mariemeuje, zoals ze genoemd werd, was de baas in huis en stuurde haar steeds naar buiten om de mannen te helpen met het boerenwerk of de paardenhandel. Gelukkig voor haar hadden haar eigen ouders nog grond liggen aan de Deldensestraat. ‘Het was veldgrond’, vertelt Ans. ‘Ze hebben het ontgonnen, waarna Bernard en Grada er een huis hebben gebouwd op de driesprong met de Markveldseweg.’

NOTARIS
Ans’ echtgenoot Jan was in de jaren zestig van plan de boerderij van zijn ouders over te nemen, maar zijn tante Grada en oom Bernard (foto links) vroegen hem bij hen te komen wonen. ‘Want we hebben geen kinderen’, zeiden ze. Jan wilde dat wel, maar dan moest zijn aanstaande bruid Ans het ook willen. Ans vond het goed, waarna Bernard en Grada voorstelden om eerst naar de notaris te gaan om het vervolg goed te regelen. Zo gezegd, zo gedaan in 1972. Ze verbouwden en creëerden twee woningen. Jan en Ans en hun gezin waarvan Mario de oudste is, kregen het grotere huis, Bernard en Grada gingen erachter wonen en hadden daar eveneens een comfortabel huis.

BOOS
Op het ouderhuis van Bernard werd de nieuwe situatie bij Bernard en Grada niet enthousiast ontvangen. Sterker nog, Gerhard was er boos over. Zijn zus Hanna idem. Ans: ‘Ze vonden het onverstandig en lieten merken dat ze er bepaald niet blij mee waren. Maar Bernard zei hen dat ze zich daarmee niet moesten bemoeien. ‘Jullie moeten nog laten zien hoe je de toekomst verder gaat inrichten, had hij gezegd. Tante Grada en oom Bernard waren slimmer. Ze dachten na over hun oude dag. Jan en ik en later ook onze kinderen hebben ze altijd verzorgd toen ze ouder werden. En dat hebben we overigens ook met de tantes in het ouderhuis gedaan. Vooral Dieka hebben we goed geholpen, toen zij als laatste overbleef.’
Mario vult aan dat de familie Van Otten het altijd dankzij haar ouders goed gehad heeft. ‘Ze waren goed voor ons en wij voor hen.’
Ans: ‘We hebben 25 jaar voor hen gezorgd en hebben nooit ruzie gehad. We kregen er veel voor terug. Mijn man en ik stonden altijd klaar voor hen. Ik weet nog dat ik tante Grada twee keer per jaar meenam naar de modezaak van Steenman in Neede waar ze dan een voorraadje jurken kocht voor zichzelf.’
Mario: ‘Wij als kinderen kregen elk jaar met de kerstdagen 1000 gulden van hen. Ook toen ik hier ging wonen, gebeurde dat nog.’ Zij is geboren in 1967, haar broer Robert in 1969, hij woont in Almelo, en haar zus Corine in 1975. Zij woont thans in het Gelderse Geesteren. 

PAARDENHANDEL
<<Foto uit de jaren dertig. In het midden zit Bernard van Otten sr, rechts van hem zijn broer Graads. De naam van de man links op de foto is niet bekend.

Terug naar het ouderhuis van Bernard. Laten we de klok honderd jaar terugzetten, naar 1920. Bernard van Otten senior (en zijn vrouw Marie) voeren het bewind op de plaats waar hij in 1866 geboren is. De herberg, de winkel en de boerderij zijn voor hen heel aardige onderdelen van het bedrijf. Bernards hart gaat uit naar de paardenhandel die hij jarenlang dreef met zijn in Neede woonachtige broer Graads. Bernards zonen, de reeds genoemde Bernard junior (geboren op 8 januari 1899) en Gerhard (geboren op 9 januari 1902) werden kort na de beëindiging van de Eerste Wereldoorlog ook ingewijd in het vak van paardenhandelaar.
Zij halen regelmatig paarden uit Zeeland die ze dan weer verkopen aan boeren in de regio. Oudere paarden verkopen ze vaak naar Duitsland, waar een grote vraag is naar bruikbare trekpaarden. De Zeeuwse paarden worden via boot en trein naar het station in Goor vervoerd en gaan van daaruit naar paardenmarkten of worden gestald in de grote schuur bij het café in Markvelde.
Bernard senior en zijn broer Graads reizen zo nu en dan naar Polen en Rusland om daar paarden te kopen. Ze vertrekken per trein vanuit Oldenzaal via Berlijn naar bestemmingen in Polen of Rusland. Dat zijn  spannende ondernemingen. Soms worden ze aangehouden door douaniers of soldaten en ook moeten ze in Rusland wel eens per slee verder reizen om ver in het land een bepaalde paardenmarkt te bereiken. Ze zijn  daar vaak in gezelschap van meerdere Nederlandse paardenhandelaren en ook hebben ze een tolk bij zich. Graads, die in Neede woont met zijn vrouw en geen kinderen heeft, is ooit ergens in Duitsland onder een trein terecht gekomen. Hoe dat verder afgelopen is, is onbekend. 
De Van Ottens kopen in Rusland veel kleine paarden waar in Nederland een goede markt voor is bij kleine boeren en allerlei venters. Ze worden altijd per trein via oa Berlijn naar Twente vervoerd. De invoer van paarden uit het voormalige Oostblok stopt bij de start van de Tweede Wereldoorlog. Bernard senior overlijdt in 1941. Zoon Gerhard blijft in paarden handelen, maar op kleinere schaal.

CENTRAAL PUNT
Van Otten vormde met de Markveldse school ernaast een soort centraal punt in de buurtschap. Hoe ging dat vroeger. De kinderen liepen of fietsten naar school en deden meteen een boodschap voor hun ouders in winkel of café. Bij Van Otten konden ze terecht voor levensmiddelen en andere huishoudelijke waren, voor een krat bier, een fles sterke drank of een doosje sigaretten. De boeren brachten er de eieren die dan weer door Van Otten werden doorverkocht. Soms fietsten de boeren zelf even naar het buurtcafé voor een boodschap en een lekker borreltje of ging de vrouw des huizes naar de winkel van Van Otten voor een pond suiker of een fles bleekwater. Ans Baak vertelt dat ze er zelf in de begintijd van haar huwelijk ook boodschappen ging doen.

Een foto van café annex boerderij Van Otten in de jaren dertig van de vorige eeuw. Links het achterhuis, daarnaast het woongedeelte waar Bernard jr en zijn vrouw Grada een aantal jaren gewoond hebben. Daarnaast de winkeldeur. Rechts het café met de bekende deur waarin een paardenhoofd was gegraveerd. De lichtreclame van Grolsch is er ooit in een donkere nacht afgesloopt door een dief.  

TAAKVERDELING
De Van Ottens waren katholiek, ze behoorden tot de parochie Wegdam net als de buren van Ten Hagen, Blokhorst/Groot Breteler (later Pierik) en Ottenschot (Botterhoes). De gevarieerde firma Van Otten betekende veel drukte. Er was genoeg te doen. Toen Bernard senior en zijn vrouw Marie ouder werden, namen vier kinderen de taken over. Gerhard en zijn drie zussen Hanna, Dieka en Dina hadden ieder zo hun eigen werkzaamheden.
Dieka was altijd bij het vee. Ze molk de koeien en mensen die dat wel eens gezien hebben, weten nog wel dat ze dan altijd een pet droeg die ze achterstevoren op had. ‘Ik zie haar nog lopen met de klep in de nek’, zegt Ans Baak.

Gerhard was de paardenhandelaar, hoewel hij er volgens de overlevering minder verstand van had dan zijn vader Bernard en zijn broer Bernard. ‘Gerhard was een mooiprater’, zegt Ans. Hij verstond de kunst om met de klanten mee te praten en dat is een eigenschap die veel caféhouders bezaten en heden ten dage nog steeds bezitten. Ans: ‘Oom Bernard vertelde me dat hij daarom niet geschikt was voor het café. Oom Bernard zei altijd meteen waar het op stond.’
Gerhard (rechts) is net als zijn zussen altijd vrijgezel gebleven. Liefst 25 jaar lang had hij verkering met een vrouw van Bouwman uit Neede, zo vertelt Ans, maar met elkaar trouwen deden ze niet. ‘Toen Gerhard de relatie beëindigde, was ze diep ongelukkig en is ze niet lang daarna van verdriet gestorven.’

Hanna (foto rechts), de oudste van het viertal, die de winkel runde, heeft een paar keer verkering gehad met oa een timmerman uit Rietmolen. Ans: ‘Tante Grada vertelde dat het een flinke man was, maar ook aan die relatie kwam een eind.’
Haar zus Dina had de taak de voorraad op peil te houden. Als er ’s avonds een klant kwam in het café, was Gerhard de man die ging helpen, maar de drie zussen wisten ook welke klant er binnengekomen was, want er zat een raampje achter het schap met een gordijntje ervoor. Als het belletje ging, keek altijd een van hen gauw even stiekem wie er om een borrel verlegen was. ‘Het was een typische familie’, zegt Ans. ‘Ze hadden veel geld. Ze zijn vroeger schatrijk geweest.’
Hanna was de eerste van het viertal, die overleed. Ze was ziek, werd verzorgd in het Deldense zorgcentrum Sint Elisabeth, maar liep daar tijdens een wandeling een longontsteking op, die haar fataal werd. Ze overleed op 9 augustus 1976, twee weken voor haar 76ste verjaardag. 
Dina is 69 jaar geworden. Ze overleed in het Gerardus Majella Ziekenhuis te Hengelo op 26 januari 1978. In hetzelfde ziekenhuis is Gerhard op 80-jarige uit de tijd geraakt, dat gebeurde op 22 april 1982. Jan en Ans Baak en hun oom Bernard en tante Grada hebben toen de alleen overgebleven Dieka geholpen met alle formaliteiten voor de uitvaart en daarna namen ze de zorg voor haar op zich. Elke avond reden Bernard en Grada met hun Dafje naar het ouderhuis om daar te overnachten, zodat Dieka niet alleen hoefde te zijn.

DIEKA
Maar lang duurde dat niet. Bernard kwam op 5 februari 1986 op tragische wijze om het leven. Hij werd op de Goorsestraat voor café Varenbrink van de fiets gereden door een automobilist. Hij was net 87 jaar geworden. Die namiddag had hij een kaartje op de bus gedaan voor Mario, de reeds genoemde oudste dochter van Jan en Ans, die de volgende dag jarig zou zijn en moest die aardigheid bekopen met de dood.
Vanaf toen brachten Jan of Ans Baak hun tante Grada elke avond naar Van Otten om daar te slapen, want ze bleef haar schoonzus Dieka trouw. Mario ging er één keer per week naar toe om schoon te maken. Ondanks dat Dieka wel wat achterdochtig was, was ze hen dankbaar voor de hulp die ze kreeg. Op enig moment kochten Jan en Ans het café met boerderij en de ongeveer vijf hectare grond van haar.

Op 30 juni 1988 overleed Dieka op 82-jarige leeftijd. Haar schoonzus Grada vond haar ’s ochtends dood in bed. De laatste van het kwartet vrijgezellen was ook naar het hiernamaals vertrokken. Grada overleefde de hele familie. Zij bereikte uiteindelijk de gezegende leeftijd van 88 jaar. Op 30 juli 1995 stierf ze. De laatste jaren van haar leven was ze opgenomen in het Deldense verpleeghuis Sint Elisabeth.
<<Een schoolfoto van Dina (links) en Dieka

Intussen legden Jan en Ans bij hun dochter Mario en haar man Ronald de vraag neer om de boerderij die intussen in verval geraakt was, over te nemen. Dat deden ze. Mario: ‘We woonden in Bentelo. Ik was het buitenaf wonen wel gewend. Later hebben we de schuur erbij gekocht en hebben we alles verbouwd.’

Na Dieka’s dood moesten ze eerst maar eens gaan opruimen. ‘Dat was een leuke, spannende tijd’, zegt Mario. ‘We vonden van alles. Ook veel voorraad voor de winkel. Vraag me niet hoe dat er allemaal uitzag. Van de kelder tot de zolder hebben we veel werk gehad met ontruimen en schoonmaken. Het was zo hier en daar ook nogal vies.’

MARIO EN RONALD
Anno 2020 is het een en al bedrijvigheid op het erf van het voormalige café annex boerderij. Mario en haar uit Enter afkomstige echtgenoot Ronald Dreijerink hebben er een onderneming met fokvarkens, rundvee (blonde d'Aquitaines) en een dakbedekkíngsbedrijf. Er wordt volop gebouwd en gerenoveerd. Al met al zie je wel dat hier sprake is van een fikse metamorfose als je dat vergelijkt met het bedrijf dat de Van Ottens er in de vorige eeuw runden, eerst Bernard en Mariemeuje en daarna hun zoon Gerhard en drie dochters Hanna, Dieka en Dina. Zij bestierden een café, een winkel in kruideniers en tabakswaren, een paardenhandel en een boerderij. Mario en Ronald gooien het op een andere boeg. Het achterhuis werd mooi verbouwd. Daar woont het gezin. Ze hebben vijf kinderen gekregen. Kim, Joyce, Leonie, Thijs en Stef. Alleen Thijs en Stef wonen nog thuis. Buitengewoon tragisch is het overlijden van hun oudste dochter Kim in 2018 toen ze bij een eenzijdig auto-ongeluk aan de rand van Hengelo om het leven kwam. De energieke Kim was toen 33 jaar en zou de boerderij van Scholten in Kerspel-Goor gaan beheren, die intussen door Ronald en Mario gekocht was. Zij beheren daarnaast ook nog de boerderij met varkens van Mario’s moeder Ans.

Mario achter het schap in het voormalige café. Links is de foto van Mariemeuje nog een beetje zichtbaar.

OP SLOT
Op de oale groond naast de Markveldse school zijn de schuren gerenoveerd of vervangen en is het achterhuis een gezellige woning. Het café van vroeger is echter nog steeds in de oorspronkelijke staat. Mario: ‘We hebben het gelaten zoals het ooit was en hebben die ruimte vooralsnog niet nodig. Het is een fijne plek om er af en toen met vrienden te zitten. De kinderen zitten er ook wel eens met wat vrienden. De revue van Hengevelde heeft er een keer opnames gemaakt en verder gebeurt er met het café weinig. Het schap is al meer dan honderd jaar oud, want Bernard senior kocht het ver in de vorige eeuw uit de failliete boedel van een café in de Amsterdamse Jordaan. De fraaie schilderijen van de verschillende soorten paarden die de Van Ottens ooit verhandelden, hangen er nog als stille getuigen van een vroegere tijd. Aan de zijkant houdt Mariemeuje de wacht. Maar de voordeur zit op slot. Best wel jammer eigenlijk.

Nog wat foto's uit de geschiedenis van de familie Van Otten:

Begin jaren dertig. Bernard senior toont een aanwinst. Achter hem is het raam van de kruidenierszaak zichtbaar.

Een luchtfoto uit de vorige eeuw. Het hoofdgebouw met voorin het café. Daarachter een schuur voor paarden en rundvee en ook een toiletruimte tbv het Markveldse voorjaarsfeest. Achter de schuur stond een soort loods voor bergruimte en een kippenhok. In de schuur rechts bevonden zich ook paardenstallen.  

Ca 1911. Schoolfoto van Bernard junior 

Een fopfoto van Dina en Hanna (rechts) tijdens een uitstapje

Gerhard, cafébaas en paardenhandelaar

Hanna is de vaakst gefotografeerde Van Otten. 

1949. De opgebaarde Mariemeuje

Een van de zes afbeeldingen van verschillende soorten paarden, die in het voormalige café nog altijd aan de muur hangen. Bij dit soort afbeeldingen was het belangrijk dat het paard er met alle vier zijn benen op staat.

1958. Een van de vergunningen die de Kamer van Koophandel de Van Ottens heeft toegekend. Dina wordt op de achterkant vermeld. 

Oktober 2020

 Eerder verschenen in deze serie reeds de cafés Assink (15 okt 2018) en de Roescher (4 okt 2020).