‘Wegdamse’ Oekraïners vieren kerst en jaarwisseling noodgedwongen hier

Ze verbazen zich over de Nederlandse fietspaden, over de verjaardagskalender op de wc, over tachtigjarige senioren die nog auto rijden en over pony’s die het hele jaar buiten lopen. Ze verbazen zich over allerlei gewoonten van ons Nederlanders. Maar eigenlijk verschillen we ook niet veel van elkaar. Ik sprak aan de vooravond van kerst en jaarwisseling met een zestal Oekraïners die in 2022 in Hengevelde onderdak hebben gekregen, omdat ze voor het geweld van de oorlog op de vlucht sloegen. ‘Maar daar praat ik liever niet meer over’, zegt Tanja.

‘De mensen zijn hier open, tolerant, hartelijk en gastvrij’

Natuurlijk zijn Natalya en Marc ten Heggeler weer zo aardig om hun huis open te stellen voor het interview. Natalya is sinds kort ambtenaar van de gemeente Hof van Twente met als taak om de gang van zaken rond haar landgenoten die hier onderdak hebben gekregen, te regelen. Dat is fijn. Dan hoeft ze dat allemaal niet meer in haar vrije tijd te doen. Echtgenoot Marc ondersteunt haar en helpt waar nodig.
Er gebeurt van alles op deze doordeweekse avond. Maar het gesprek over de oorlog, over wat ze van ons vinden en over hun beleving van kerstmis staat centraal. Natalya vertaalt in het Nederlands en zegt een aantal keren dat het moeilijk voor hen is om over de oorlog uit te weiden. Het zit hun hoog, de traanbuizen staan op een kier als de slag tussen de Russen en hun land ter sprake komt. Het zestal is afkomstig uit Chernikov, de stad van meer dan 300.000 inwoners waar ook Natalya is geboren. Kiev ligt 180 km lager, de Russische grens ligt op 80 kilometer van de stad en die van Wit-Rusland op slechts 45.

FIJN
Eerst maar even een voorstelrondje. Tanja is lerares geschiedenis. Ze woont met haar 18-jarige zoon bij Paul en Monique Grefte.
Dasha en haar dochtertje Anja die onlangs te gast waren in de Sinterklaasshow van Paul de Leeuw, wonen bij Annie en Harrie Ottenschot. Anja zit in groep 4 van de basisschool bij juffrouw Joyce en Miriam. Ze spreekt al een beetje Nederlands. Dat gaat snel met kinderen. Dasha werkt in Chernikov bij het kadaster. Haar man is op de tweede dag van de oorlog meteen vrijwillig in het leger gegaan. Hij is ingekwartierd in Chernikov. Elke dag hebben ze telefonisch contact. Gelukkig is het momenteel rustig in de stad. De Russen richten zich intussen wat meer op Kiev.
Angelica en haar man Gena wonen sinds juli in Goor in het oude politiebureau aan de Rozenstraat. Hun beroep is makelaar. Hun dochtertje en Angelica’s moeder wonen in De Zwaan in Delden. ‘We hebben één kamer, maar we voelen ons thuis hier. Het is hier prima’, zegt ze.
Zowel Dasha als Tanja loven de gastgezinnen waar ze wonen. ‘Dat is zo fijn. We voelen ons ook enorm thuis hier.’
De negentienjarige Lina is een nichtje van Natalya en woont tijdelijk bij haar en Marc. Ze volgt in haar vaderland op een opleiding voor het organiseren van feesten en partijen.
Mooi gezelschap voor onze vragen. Raymond Wegdam is er ook bij. Natalya doet de vertalingen.

Zijn jullie als inwoners van een grote stad al gewend aan het dorp Hengevelde?
Tanja: ‘Ja. Dat gaat goed. Eigenlijk is het hier hetzelfde als bij ons. Wij voelen ons thuis in een dorp, want ook verschillende opa’s en oma’s wonen in kleinere plaatsen. Ik vind de huizen hier in Hengevelde heel mooi.’
Dasha: ‘Het is hier wel klein, maar alles is groen en netjes. Je ziet veel bloemen. In het dorp is het schoon. De mensen hebben geen hoge schuttingen, zoals bij ons. Alles open en  te bekijken. Zelfs ’s avonds kun je gewoon bij de mensen naar binnen kijken.’
Tanja: ‘De mensen zijn open, tolerant, hartelijk en gastvrij. Ze staan altijd klaar om je te helpen. Ik vind het hier ook comfortabel, veilig, gemoedelijk. Eigenlijk verschillen de mensen niet veel met de Oekraïners. Die zijn ook gastvrij en geïnteresseerd in een ander. Alles is hier positief. Het is hier heel fijn.’

VERJAARDAGSKALENDER OP DE WC
Natuurlijk verbazen de nieuwkomers zich ook in dit land, waarin veel dingen anders zijn dan in Chernikov. De vraag lokt plezier uit. Ze beginnen met elkaar te praten. Natalya somt een aantal items op die ze hoort in het gesprek.
Lina: ‘Ze scheiden hier het afval.’
Dasha: ‘De gazons worden hier in de zomer gesproeid, maar je mag maar drie minuten douchen.’
Dochter Anja geeft aan dat het leven hier meer structuur heeft. ‘Je moet op tijd opstaan. Ik moet op tijd op school zijn.’
Dasha: ‘Je ziet hier het hele jaar door overal fietsers.’
Angelica: ‘Veel huisdieren staan hier buiten, ook nu in de winter. Ik zien pony’s en paarden, geiten dag en nacht buiten lopen. Dat is bij ons niet. Ik zie hier ook veel kinderen buiten lopen zonder jas en sjaal. Sommigen hebben dan wel een snotneus.’
Tanja: ‘Ik ben verbaasd over de oudere mensen die sporten, fietsen en autorijden.’
We leggen haar uit dat de mensen hier ouder worden dan in Oekraïne. Daar is tachtig jaar heel oud. Dat halen de meeste mensen niet.’
Dasha: ‘Dat de mensen hier op de wc een verjaardagskalender hebben hangen, vind ik een beetje raar.
Angelica: ‘Die fietspaden hier vind ik heel mooi. Ik droom van een infrastructuur voor fietsers. Dan kunnen de kinderen veilig naar school. Ik zie hier ook verschillende wegen naar dit dorp lopen. Dat is bij de dorpen in Oekraïne niet. En dat die wegen goed onderhouden worden.’
Lina en Tanja verbazen zich erover dat de mensen hier elkaar op straat groeten.
Angelica: ‘Half 9 is half 9 hier. Bussen en treinen rijden op de tijd die aangegeven staat. Daar moest ik een beetje aan wennen. En wat me ook verbaast, is dat ik ’s avonds alleen van het station naar de Rozenstraat kan lopen. Ik weet dat het veilig is.’
En wat hen ook verwondert, is dat bijna alle inwoners van Hengevelde aan sport doen.

Zijn er geen dingen die je irritant vindt hier?
Angelica: ‘De gezondheidszorg is anders. Iemand had nierstenen en veel pijn. Moest drie keer langs de huisarts. Wachten, wachten, wachten en intussen  veel pijn. Zoiets gaat bij ons veel sneller. Vooral mensen die het kunnen betalen, die kunnen meteen terecht bij een privékliniek.’
Wat Angelica ook irritant vindt is dat ze geen Nederlands spreekt en maar een paar woorden Engels. Maar dat zal beter worden, naarmate de tijd vordert. Zij en de anderen hebben allemaal les.

TANKS
We zijn ook benieuwd naar de oorlog in hun vaderland. Hoe begon het? Wat overkwam hen? Waarom vertrokken ze naar Nederland?
Lina vertelt dat ze in Oleksandrivka was, dichtbij de grens. ‘Daar begon de oorlog. Aan de grens. De eerste dag waren er al tanks in het dorp. Mijn ouders waren thuis op de boerderij. Ze besloten mij op te halen. Dat is twee uur rijden. De terugweg deden we er negen uur over, want we moesten achter de Oekraïense tanks aanrijden. Het was spannend. Ik was bang dat het niet zou lukken om mij op te halen. Maar het ging goed. Ze namen nog meer studenten mee naar onze woonplaats. Ik ben nu hier, maar mijn ouders zijn daar gebleven. Ze kunnen de boerderij niet loslaten.’
Ze vertelt ook dat er bij hen op het spoor 56 wagons van de Russen stonden met diesel erin. ‘Op 26 februari hebben de Oekraïners ze allemaal opgeblazen.’ Een mooi succesje voor haar land.

Dasha werd wakker ’s ochtends en kreeg bericht dat Anja niet naar school hoefde. Ze hoorde het luchtalarm en begreep er aanvankelijk niks van. Maar dat duurde niet lang. Niet onlogisch natuurlijk, want de Russische grens is betrekkelijk dichtbij. ‘We hebben drie weken in de schuilkelder gezeten. Mijn man meldde zich vrijwillig bij het leger. De eerste week bombardeerde de vijand de elektriciteitscentrale. Mensen stonden minstens drie uur in de rij om iets te kopen. De Russen hadden de stad omsingeld. Soms waren ze aan het schieten, maar uiteindelijk lukte het 2000 soldaten van ons met vijf of zes tanks om 30 000 Russen tegen te houden.’
Natalya en Dasha kenden elkaar al. Haar vlucht naar Hengevelde is daardoor snel verklaard.
Tania vertrok met haar achttienjarige zoon op 17 maart naar Nederland.  ‘Er was niks meer. We verzamelden diesel. Liter voor liter. Want we wilden de stad uit. Het duurde tien uur voor we in Kiev arriveerden. Er was maar één weg. Onze stad was omsingeld, maar het lukte.’

Angelica en haar echtgenote Gena reden naar de grens met Moldavië. Ze konden eigenlijk het land niet in, want mannen zoals Gena mochten niet weg. Maar het lukte wel, omdat hij een hartpatiënt is. Hij staat nu onder behandeling van het MST.’

KERSTFEEST
In ons land staat het kerstfeest voor de deur. Dat merken onze Oekraïense gasten aan het gezin waar ze te gast zijn, aan de winkels waar ze komen enzovoort. Maar de Oekraïense en Russisch-orthodoxe kerken vierden het Kerstfeest altijd tegelijkertijd. De orthodoxe christenen volgen daarmee de oude, Juliaanse kalender, volgens welke Jezus op 7 januari werd geboren. In 2023 is dat voor het laatst. Daarna gaan ze het kerstfeest op 25 december vieren, zoals wij die de Gregoriaanse kalender volgen.
Ze mogen zich aansluiten bij ‘onze’ datum, maar het hoeft niet. Dat geldt niet voor de Russen. Die blijven 7 januari aanhouden.
De Oekraïense gasten in Nederland vieren kerst dit jaar dus eigenlijk twee keer. Op 25 december en 7 januari.  Ze vertellen dat ze in Oekraïne op 7 januari traditiegetrouw van huis naar huis lopen. Ze zingen liedjes en zijn verkleed. Een persoon beeldt een geit uit. Ook zijn er engelen en is iemand als arts verkleed. Tanja: ‘Bij ons is veel veeteelt. Die geit laat zien dat Oekraïners dieren belangrijk vinden. Die geit is een voornaam onderdeel van die tocht. Hij gedraagt zich een beetje als clown. Op enig moment gaat hij dood en wordt hij gereanimeerd. Daarmee laten we zien dat elk leven ook eindig is.’
Angelica toont filmpjes van zo’n tocht op kerstavond. Er ligt een dikke pak sneeuw. In elk huis wordt een borrel gedronken, een soort wodka. Ze krijgen kerstcadeautjes, zingen en dansen. Ze zegt dat iedereen de geboorte van Jezus viert. ‘Wij eren Christus. Als we de huizen langs geweest zijn, vieren we de kerst bij elkaar. Geloof zit van binnen. We gaan naar de kerk.’
Deze keer zal dat de orthodoxe kerk zijn in Amsterdam, waar Natalya al jaren om de paar weken naar toe gaat. Als ze dan weer thuis komen, gaan ze aan tafel en eten ze volgens traditie twaalf vegetarische gerechten. Geen vlees dus. Wel vis. Er is ook nog een speciaal gerecht, een zoete pap met veel gedroogde vruchten en honing, Kutia genaamd, die ze ook altijd eten na een dienst voor een overleden medemens. En er staat nog een bord op tafel klaar voor de overleden familieleden, want zij mogen niet vergeten worden. Natalya: ‘Omdat in Christus iedereen leeft in onze harten. Onze dierbare mensen herdenken we zodanig speciaal op Kerstavond en met Pasen.’

GENERATOREN
Het gezelschap gaat bij de kerstboom staan en zingt spontaan een Oekraiens kerstlied. Raymond zet hen op video en foto.
Overal op de wereld is het kerstfeest anders, dat blijkt wel weer. Maar in wezen is het ook weer overal hetzelfde. De bijeenkomst wordt rommeliger. Er komen twee Oekraïense mannen binnen, Dimitri en Youri, die in Duitsland wonen en die een bus bij zich hebben. Die zal worden volgeladen met generatoren. Ook gaan andere spullen mee, zoals dekens, pampers en een stuk of zes rollators. De mannen krijgen een maaltijd van Natalya, blijven slapen en zullen de andere morgen met de volle bus naar Polen rijden, waar ze worden afgelost door twee landgenoten die ermee naar Oekraïne rijden. Marc vertelt hoeveel een generator kost. ‘Ik kom er goedkoop aan. Ze kosten ons € 1000. Ze zijn in Oekraïne heel belangrijk. Als de verwarming het maar doet en minimaal één lamp. Ik hoorde dat verschillende gezinnen overdag bij elkaar gaan zitten in één huis om energie te besparen.

METEEN TERUG?
Hoe lang duurt die gruwelijke oorlog nog? Ik vraag het de Oekraïners. Wat is hun voorspelling? Hun gezichten zijn ineens heel ernstig. Ze zijn niet blij met de vraag.
Angelica: ‘Ik wil er niet over praten. Ik ben bang dat het heel lang gaat duren. Laten we bidden dat het gauw afgelopen is.’
Tanja: ‘Je hebt oorlogen van drie dagen en je hebt oorlogen die honderd jaar hebben geduurd. Deze oorlog is in 2014 begonnen. Het duurt altijd te lang en er gaat veel kapot.’
Dasha: ‘Ik hoop dat Rusland uit elkaar gaat vallen. Dan is de oorlog ook meteen afgelopen.’
Gena en Angelica vertellen dat ze in Oekraïne een huis hebben en grond eromheen. ‘Daar hebben we alles. Als het voorbij is, gaan we meteen terug. En dan neem ik veel van wat ik hier gezien en meegemaakt heb, mee naar huis, naar Oekraïne. We willen hier veel leren van de Nederlandse mentaliteit, infrastructuur en cultuur.’

Mooi einde van een paar enerverende uren.